تعریف طراحی صنعتی و اهمیت نظریه کارشناسی در خصوص دعاوی طرح صنعتی

یکی از موضوعاتی که کارشناس دارای صلاحیت “مالکیت صنعتی”در”رشته طراحی وگرافیک”بررسی و نسبت به قرار صادره مرجع قضایی نظر کارشناسی اعلام میکند در خصوص طرح های صنعتی است که دردعاوی حقوقی و کیفری و حقوق مالکین طرح صنعتی و صاحبان صنایع ن و ارزش برند نقش مهمی را ایفا میکند. در تعریف طراحی‌صنعتی (Industrial design) به طور عام می توان گفت یک طرح صنعتی ترکیبی از هنر طراحی(دیزاین) با صنعت است. و از دیدگاه هنر، یک رشته هنری کاربردی است که نه تنها با بکار گرفتن عوامل بصری دریک محصول ایجاد زیبایی میکند بلکه با ایجاد وجوه تمایز در بعد ظاهر ، محصولات مشترک را با هویت بصری متفاوت و مستقلی ارائه میدهد. طرح صنعتی به ابعاد زیباشناختی و ظاهری محصولات می پردازد که در صنایع گوناگون از جمله صنعت بسته بندی،اتومبیل، اسباب بازی، پوشاک، لوازم ورزشی مورد استفاده قرار میگیرد.
سیر تحول صنعت به دلیل تغییرات و تحول سبک زندگی و نیازهای جدید انسان در دوره های مختلف تاریخ موجب نوآوری در صنایع مختلف شده است که طراحی صنعتی در این تحول نقش عمده ای را بازی میکند.طراح صنعتی می بایست هم در خصوص هنر و هم در مورد صنعت (خاص) اطلاعات و آگاهی داشته باشد تا بتواند با ایده پردازی و ایجاد طرح های جدید در جنبه ظاهری و زیبایی محصولات در یک نوع صنعت با کارکرد یک محصول نیز مغایرت نداشته باشد و حتی در این موضوع نیز موجب تسهیلاتی بشود. بطور کلی یک طراح صنعتی ممکن است علاوه بر دانش هنری در زمینه تخصصی صنعتی خاص، اطلاعات جامعی در زمینه مواد، مکانیک، برق و کامپیوتر، پزشکی و غیره داشته باشد. همچنین طراح صنعتی می بایست در زمینه روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد نیز آگاهی های لازم را داشته باشدکه از این جهات همانند طراح گرافیست عمل میکند زیرا دراین هنرها وهنرهای دکوراتیو نوع مخاطبین و نحوه کاربرد طرح های خلق شده یک طراح گرافیست و طراح صنعتی بسیار اهمیت دارد. وسایل خانگی، اداری، ورزشی و حتی خودرو سازی نیازمند به طراحی صنعتی است. در برندینگ نیز هویت بصری محصول یا بسته بندی یک کالا تصویری ماندگار از برند خاص در ذهن مخاطبان یا مشتریان ایجاد میکند که طراح صنعتی با خلق یک طرح متفاوت وجذاب، این هویت را حتی به اندازه عمر یک برند ماندگار خواهد کرد.
جنبه دیگر طراحی صنعتی دیدگاه قانونی آن می باشد که در مالکیت طرح های صنعتی مطرح است. توسعه کسب وکار و فروش کالاها با علایم تجاری و طرح های صنعتی،موجب شد که کشورهای جهان جهت حفظ حقوق تجار و حمایت از صاحبان صنایع، مقرراتی وضع نمایند که از جنبه بین المللی آن نیز مورد حمایت باشد. از این جهت که به طور معمول محصولات کارخانجات شاید در یک کشور بفروش برسد اما چنانچه به عنوان یک برند در تمام دنیا عرضه شود که کالای مورد نظر از مرغوبیت نیز برخوردار باشد، مردم با آن طرح صنعتی و تحت یک علامت تجاری جنس مزبور را طلب می نمایند.
ماده 20 قانون ثبت اختراعات،طرح های صنعتی و علائم تجاری “هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط،رنگ ها و یا بدون آن،به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد،طرح صنعتی است.در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد”. طرح صنعتی را تعریف نموده است. به موجب ماده 21 همین قانون زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. طرح صنعتی زمانی جدید است که ازطریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقط های از جهان برای عموم افشاء نشده باشد.
قوانین مذکور از این جهت در بررسی کارشناسی طرح های صنعتی اهمیت دارد که می بایست این تعاریف را در بر گیرد. بدین معنی که طرح صنعتی باید خصوصیات بصری وظاهریی که در صدر ماده 20 قانون ثبت اختراعات،طرح های صنعتی و علائم تجاری آمده است را داشته باشد و تنها نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مورد حمایت قانون نیست بنابراین کالاها و محصولاتی که تنها جنبه عملکردی داشته باشد و تغییری در ظاهرآن ایجاد نشده باشد باید مورد تشخیص واقع گردد. جنبه دیگر طرح صنعتی قابل حمایت قانون طرح هایی است که اصالت داشته باشد تعریف اصیل بودن طرح نیز در آیین نامه قانون مصوب 1386 در ماده 84 بدین شرح آمده است که طرح صنعتی به طور مستقل طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرح های موجود نباشد به نحوی که از دید یک کاربر آگاه ، متفاوت از طرح هایی باشد که قبلاَ در اختیار عموم قرار گرفته است.
طرح صنعتی که سابقه افشای در هر قسمت ازجهان داشته باشد نیز قابل حمایت قانون نمی باشد. یک طرح صنعتی نیز می تواند توسط خود طراح افشا شده باشد اما قانون به دلیل حمایت از طراح صنعتی 6 ماه قبل از ثبت اظهار نامه نیز طرح اورا حمایت می کند. در احراز اصالت طرح صنعتی برای کارشناس می بایست نه تنها معیارهای ذهنی و مجرد یک طرح را در نظر گیرد بلکه معیارهای عینی طرح مورد نظر ارزیابی می شود بدین منظور که طرح های موجود را نیز از جهات تشابه و عینیت مورد بررسی قرار میدهد. در دعاوی کیفری و حقوقی کارشناسان طراحی صنعتی نقش مهمی را ایفا میکنند زیرا تشخیص اصالت طرح و سابقه افشای طرح های مورد ادعا با کارشناسان می باشد. لیلا مشتاقی/ کارشناس رسمی دادگستری